کمیته مبارزه با تروریسم سازمان ملل
رویکرد سازمان ملل درمورد مبارزه با تروریسم حمله غافلگیرانه گروه تروریستی القاعده به برجهای دوقلوی سازمان تجارت جهانی ،جامعه بین المللی را سراسیمه کرد.بلا فاصله سازمانهای بین المللی وکشورها سیاستها ،اقدامات وراهکارههایی برای مقابله با این مسئله بین المللی اتخاذ کردند. سازمان ملل متحد که بزگترین و برجسته ترین سازمان بین الدولی بین المللی می باشد. نسبت به این حوادث تروریستی واکنش نشان داد. شورای امنیت سازمان ملل متحد بعنوان مهمترین رکن سیاسی و بازوی سازمان ،در اولین اقدام خود بلا فاصله تشکیل جلسه داد . وقطعنامه 1368 را به اتفاق آرا صادر کرد. در این مدت مجمع عمومی سازمان ملل که تمامی کشورهای عضو در آن حضور دارند قطعنامه شماره 56/1 را تصویب کرد این قطعنامه اقدامات تروریستی را به شدت محکوم کرد واز وسایر نهادهای سازمان خواست که پاسخ مناسب و هماهنگی نسبت به حوادث اخیر اتخاذ کنند. قطعنامه 1368 شورای امنیت بر حق ذاتی کشورها در دفاع از خود بر اساس ماده 51 منشور ملل متحد تاکید کرد.از اعضای جامعه بین المللی خواست که در مقابله با تهدیات جدید بین المللی متحد و هماهنگ باشند.این قطعنامه همچنین اقدامات ایالات متحده و متحدینش را که به گروه تروریستی القاعده اعلان جنگ داده بودند را مورد تائید قرارداد. اما قبل از حوادث تروریستی 11 سپتامبر 2001 سازمان ملل و بسیاری از کشورها به تروریسم به عنوان یک معضل در سطع داخلی ،ملی و یا در سطع منطقه ای نگاه می کردند و توجه چندانی به پدیده تروریسم نمی کردند.و همچنین سازمامهای بین المللی در نوع اقدام علیه گروهای تروریستی و حامیان مالی و انسانی آنها تا حد زیادی با فراغ بال عمل می کردند. اما فروپاشی برجهای دو قلو سازمان تجارت جهانی که نماد قدرت وجلال امریک و نظام سرمایه داری بود .باعث شد که دیگر تروریسم به عنوان یک معظل در سطع بین المللی تعر یف شود. و بر این اساس سازمان ملل در مدیریت این مبارزه علیه تروریسم بین الملل که جان انسانهای بیگناه بسیاری را گرفته بود.مسولیت مهمی بر عهده داشت. البته سایر ارکان و نهادهای سازمان ملل دربعد غیر نظامی سیاستهای از قبیل ،کاهش شکاف بین شمال و جنوب از طریق کمک به پیشرفت و توسعه کشورهای جهان سوم ،دمکراسی سازی ،مبارزه با فقر و بیسوادی ،فساد مالی و اداری و پولشویی و توجه بیشتر به شان و منزلت انسانها اتخاذ کردند.(دراینجا لازم به ذکر است که بیشتر تصمیمات غیر نظامی ذر کر شده در حد طرح و تئوری بر روی کاغذ باقی ماندند). شورای امنیت در 28 سپتامبر 2001 قطعنامه 1373 را صادر کرد بر اساس این قطعنامه یک کمیته به نام کمیته ضد تروریسم(CTC) تشکیل می شود .و یکسری مجازاتهایی برای مرتکبین و حامیان مالی و انسانی تروریستها در هر کجه که باشند تعیین شد . بندهای دیگر این قطعنامه پس از آنکه کشورهای عضو را از هرگونه همکاری و کمک به تروریستها باز می دارد.اعضا را در مبارزه با تروریستها از طریق همکاری کامل اطلاعاتی ،تعقیب و مجازات تروریستها، وتصویب کنوانسیونهای بین المللی متعهد به همکاری می کند. پروسه اجرای قطعنامه 1373 و اجرای کامل آن در سه مرحله انجام می شود. 1- تحقیق و بررسی کشورهای که نیاز به بازنگری داخی و قانونی در مبارزه با تروریسم هستند. 2- کاوش و بازرسی کامل اقدامات ضد تروریستی کشورها و همچنین مکانیسم اجرایی کشورها در جلو گیری از جابجایی، تامین مالی و عضو گیری تروریستها .3- نظارت دقیق بر اجرایی شدن قطعنامه 1373 که شامل تصویب کنوانسیونها و پروتکولهای بین المللی،و تحکیم و هماهنگی فعالیتهای بین المللی در این رابطه می باشد. در 26 مارس 2004 شورای امنیت قطعنامه 1535 را تصویب کرد که بر اساس آن مدیریت اجرایی ضد تروریسم (CTED) تاسیس می شود. در واقع این مدیریت به منظور تقویت فعالیتهای کمیته ضد تروریسم(CTC) از طریق فعالیتهای وظرفیتهای بین المللی ،منطقه ای ،زیر منطقه ای ،سازمانی وهمچنین کمک به کشورهایی که نیاز به همکاری در اجرایی کردن تعهدات خود بر اساس 1373 دارند می باشد.همچنین بر این اساس فعالیتهای CTC و CTED در آیند توسعه می یابد. هر دولت عضو سازمان ملل بر اساس قطعنامه 1373 موظف است که گزارشهای اولیه خودرا در رابطه با اقداماتش به CTC ارائه دهد. از 191 عضو سازمان ملل 161 کشور تمایل به همکاری بیشتری از خود نشان داده اند . در کل CTC حدودا 550 گزارش از کشورهای عضو در رابطه با اقدامات داخلی و بازنگری قوانین داخلی دریافت کرده است .همچنین نهادها و سازمانهای بین المللی نیز سازوکارهایی در راستای اجرایی کردن قطعنامه 1373 شورای امنیت سازمان ملل ایجاد کرده اند. بعد از یازده سپتامبر درصد کشورهایی که کنوانسیونهای ضد تروریستی را امضا و تصویب کردهاند به طور قابل ملاحظه ای افزایش یافته است(20الی 40 درصد) .به طور مثال کنواتسیون جلوگیری از بمب گذاری تروریستی (1997)،اعضا از 28 به 115 کشور ، و کنوانسیون جلوگیری از تامین مالی تروریسم (1999) از 27 به 117 کشور افزایش یافته است. ودر 31 مارس 2004 تقربا 100 کشور تمایل خود را برای همکاری فنی در مقابله با تروریسم اعلان کردند. کمیته ضد تروریسم (CTC) و مدیریت اجرایی ضد تروریسم (CTED) با چالشهایی از قبیل خوداری بعضی از کشورها و سلزمانها از ارئه گزارش ، فقدان امکانات لازم بعضی از کشورها و سازمانهای بین المللی برای اجرایی کردن قطعنامه1373 ،و همچنین نبود ضمانت اجرای کافی و روشن مواجه هستند. رویکرد مجمع عمومی سازمان ملل در مورد تروریسم این است که تلاش های ضد تروریستی باید به لحاظ عمیق و چند جانبه بودن دلایل ایجاد پدیده تروریسم ، جامع و فراگیر باشند. تنگدستی، فقر سیاسی اقتصادی و اجتماعی ، انکار یا تاخیر در احقاق حق استقلال فردی و یا اشغال توسط دول بیگانه می تواند از ریشه های بروز پدیده تروریسم باشد. علاوه بر این تروریسم را می توان به نوعی پاسخی محدودگرایانه به مدرنیزاسیون اقتصادی یا تغییرات اجتماعی خواند. منتقدان همیشه لزوم در نظر گرفتن این رویکرد دلیل محور را در مبارزه با آن متذکر می شوند. همچنین در رویکرد سازمان ملل در قبال تروریسم عدم در نظر گرفتن مذهب، ملیت، تمدن و یا گروه قومی تاکید شده است. کمیته مبارزه با تروریسم سازمان ملل کمیته مبارزه با تروریسم نهادی فرعی از شورای امنیت سازمان ملل است که بر اساس قطعنامه شماره 1373 سال 2001 شورای امنیت که به اتفاق آراﺀ در 28 سپتامبر سال 2001 و به دنبال وقوع حملات تروریستی 11 سپتامبر ایالات متحده به تصویب رسید، تاسیس شد. این کمیته تحت قطعنامه های 1373 و 1624 شورای امنیت هدایت شده و به فعالیت در زمینه های مربوط به فرایند مبارزه با پدیده تروریسم می پردازد. هدف از تشکیل این کمیته تقویت توانایی کشورهای عضو سازمان ملل برای مقابله و پیشگیری از اقدامات تروریستی هم درون مرزهای کشورهای عضو و هم در مناطق مختلف دنیا می باشد. این کمیته با کمک هیئت مدیره اجرایی که مسئولیت اتخاذ تصمیمات مربوط به کمیته، هدایت ارزیابیهای کارشناسانه هر کدام از کشورهای عضو و تسهیل انتقال کمک های فنی به کشورها را در این راستا بر عهده دارد، در مسیر مبارزه با تروریسم گام بر می دارد. کمیته مبارزه با تروریسم یک منبع مستقیم در جهت مبارزه با تروریسم نیست بلکه این نهاد به عنوان واسطه ای میان کشورها و یا گروه های دارای ظرفیت و توانایی برای اقدامات ضد تروریستی و کشورهای نیازمند یاری عمل می کند. رئیس کمیته ریاست کنونی این کمیته بر عهده «نوین جوریک[1]ا» ، سفیر و نماینده دائم جمهوری کرواسی است که از فوریه سال 2008 این مسئولیت را بر عهده گرفته است. این کمیته که متشکل از تمامی 15 کشور عضو شورای امنیت است در ابتدا با مسئولیت نظارت بر اعمال و اجرای قوانین مربوط به قطعنامه شماره 1373 آغاز به کار کرد. در این قطعنامه از کشورهای عضو خواسته شده است به منظور ارتقای توانایی و ظرفیت های قانونی و حقوقی خود برای مبارزه با فعالیت های تروریستی در کشور ، منطقه و سراسر جهان اقداماتی را به اجرا گزارند. این اقدامات شامل برداشتن گام هایی در راستای : – غیر قانونی و جرم دانستن سرمایه گزاری با اهداف تروریستی – مسدود کردن سریع هر نوع وجوه وابسته به افراد مرتبط با فعالیت های تروریستی – رد تمامی اشکال حمایت مالی از گروه های تروریستی – توقیف ، سرکوب و تحت فشار قرار دادن تهیه تدارکات لازم برای اقدامات تروریستی و حمایت از تروریست ها و معاش آنان – تبادل اطلاعات با سایر دولت ها در مورد گروه های تروریستی – همکاری با دیگر دولت ها برای بررسی ، شناسایی ، دستگیری ، استرداد مجرمین و تعقیب قانونی افراد درگیر در اعمال تروریستی – غیر قانونی دانستن هرگونه کمک و همکاری فعالانه یا غیر فعالانه تروریستی در قانون داخلی کشورها و محاکمه ناقضان این قانون طی قطعنامه شماره 1535 مصوب سال 2004، شورای امنیت هیئت اجرایی کمیته ضد تروریسم را در جهت کمک بیشتر به امور کمیته و افزایش توانایی کشورها در مقابله با تروریسم برپا نمود. در سپتامبر سال 2005 با تصویب قطعنامه شماره 1624 شورای امنیت برای تحریم ارتکاب هرگونه عمل تروریستی ، کشورهای عضو سازمان ملل را برای منع این اعمال از طریق قانون فراخواند. در این قطعنامه همچنین بر لزوم مطابقت قوانین کشورها با قوانین حقوق بشر تاکید شده است. علاوه بر فراخوانی دولت ها به منظور ادامه تلاش های بین المللی برای افزایش مذاکرات و گسترده کردن درک بین تمدن ها ، شورای امنیت همچنین از کمیته مبارزه با تروریسم خواست تا بخشی از وظایف خود را به مذاکرات با کشورها در تلاش برای اجرای قطعنامه 1624 و روند پیشرفت انان در این راستا اختصاص دهد. شورای امنیت بر عملکرد کمیته بر مبنای برنامه کاری 6 ماهه نظارت کرده و در جلسات علنی شورا با موضوعات تهدیدات علیه صلح و امنیت بین المللی خلاصه دستورات و گزارشات را از ریاست کمیته استماع و دریافت می کند. دیدار از کشورها از مارس سال 2005 کمیته دیدارهای حضوری از کشورها را در دستور کار خود قرار داد البته این دیدارها با رضایت کامل کشورها و در جهت ارزیابی روند اعمال ضوابط قطعنامه 1373 و بررسی ماهیت و سطح کمک های فنی مورد نیاز کشورها دنبال می شد. از سال 2008 کمیته برای انجام دیدارهایی با انعطاف پذیری و تناسب هر چه بیشتر با شرایط کشورها و ماهیت تهدیدات تروریستی موجود در آنها برنامه ریزی کرد. این دیدارها با ریاست هیئت اجرایی کمیته انجام شده و اغلب شامل کارشناسانی از سازمان پلیس بین الملل (اینترپل) ، سازمان گمرکات جهانی و نیروی های عملیاتی مالی نظیرپولشویی هستند. سازمان های بین المللی، منطقه ای و ناحیه ای مانند اتحادیه آفریقا، اتحادیه اروپا و نمایندگانی از نهادها و موسسات تخصصی که با جنبه های خاصی از مبارزه با تروریسم درگیر بوده و توانایی انتقال کمک های تخصصی تر را دارند نیز در این دیدارها حضور می یابند. اعضای هیئت اجرائی کمیته مبارزه با تروریسم هیئت اجرایی کمیته مبارزه با تروریسم در سال 2004 و با تصویب قطعنامه شماره 1535 به منظور تقویت و هماهنگ سازی فرایند نظارت بر اعمال قطعنامه شماره 1373 (مصوب سال 2001) تشکیل شد. این هیئت به ریاست مایک اسمیت ، مدیر اجرایی کمیته اداره می شود. کمیته در سپتامبر سال 2005 استخدام کارمندان بخش های مختلف را کامل نموده و در دسامبر همان سال رسما آغاز بکار کرد. اصول کار و اساسنامه این کمیته بر طبق قطعنامه شماره 1805 (مصوب سال 2008) تا پایان سال 2010 توسط شورای امنیت تمدید شده است. این کمیته شامل 40 کارمند که عمدتا کارشناسان حقوق بوده و به تحلیل گزارشات واصله از کشورها درموارد مختلف نظیر تهیه پیش نویس قانونی، سرمایه گزاری های تروریستی ، کنترل مرزها و گمرکات ، اجرا و اعمال قانون ، قوانین مهاجران و پناهندگان ، قاچاق اسلحه و امنیت دریایی و حمل و نقل می پردازد. این کمیته همچنین دارای یک افسر ارشد حقوق بشر نیز است. ساختار سازمانی کمیته این کمیته به دو بخش با وظایف مجزا و در عین حال مرتبط تقسیم می شود: دفتر ارزشیابی و همکاری فنی که خود شامل سه زیر مجموعه جغرافیایی دیگر به منظور ارائه خدمات فنی تر و کارشناسانه تر در نقاط مختلف دنیا می باشد. بخش دوم این کمیته دفتر اجرایی و اطلاعاتی است. علاوه بر این 5 گروه فنی دیگر نیز بطور موازی و همگام با دفتر ارزشیابی برای تعیین شاخص ها و معیارها در موارد مختلف فعالیت می کنند. این گروه ها در زمینه های گوناگون مانند کمک های فنی، سرمایه گزاری های تروریستی، کنترل مرزها ، قاچاق اسلحه، اجرای قانون ، استرداد مجرمین و مصوبات موجود در قطعنامه 1373 مربوط به زمینه های ضد تروریستی حقوق بشر فعال هستند. اعضای فعلی کمیته کمیته فرعی A: فرانسه (رئیس کمیته) ، اتریش ، کاستاریکا، جمهوری عربی لیبی، ایالات متحده کمیته فرعی B: روسیه (رئیس کمیته)، چین، کرواسی، ترکیه، اوگاندا کمیته فرعی C : ویتنام (رئیس کمیته)، بورکینافاسو، ژاپن، مکزیک ، بریتانیا کمک های فنی بر اساس دستورالعمل های کمیته، هیئت اجرایی کمیته اقدام به شناسایی نیازهای کشورهای عضو در زمینه مبارزه با تروریسم و اجرای مصوبات قطعنامه 1373 نموده و اولویت بندی درخواست های کشورها را تنظیم می کند. در این زمینه کمیته دارای چهارچوب کمک رسانی مشخص و قابل دسترسی برای همه کشورهاست که نیاز کشورهای مختلف و اطلاعات لازم را در راستای یک مجموعه برنامه جامع و متمرکز در اختیار آنان قرار می دهد. پایگاه اطلاعاتی و کمک رسانی کمیته کمیته مبارزه با تروریسم با ایجاد یک پایگاه اطلاعاتی جامع شامل اطلاعات کارشناسانه و کمک های فنی، منبعی موثق برای دولت ها فراهم کرده است تا بدین وسیله دسترسی به اطلاعات به روز و تبادل آنها میان کشورها تسهیل گردد. اطلاعات موجود در این پایگاه داده ای توسط کشورها ، سازمان ها و آژانس های خدماتی مختلف گرد اوری شده و پس از بازبینی و کارشناسی به برنامه ای فراگیر تبدیل شده است. همکاری بین المللی کمیته مبارزه با تروریسم و هیئت اجرائی آن در ارتباطی تنگاتنگ با سازمان های بین المللی، منطقه ای و ناحیه ای قرار دارد. از سال 2003 کمیته با برگزاری 5 گردهمایی ویژه با ابن نهادها به بحث و تبادل نظر در زمینه های مختلف پرداخته و کارشناسانی از این سازمان ها در دیدارهای کمیته از کشورهای مختلف با هدف بررسی نتایج حاصله از مجامع حضور یافته اند. اقدامات پیش رو در روند مبارزه با تروریسم کمیته کمیته مبارزه با تروریسم سازمان ملل با ارائه یک استراتژی مدون در راستای مبارزه با تروریسم اقداماتی را بر می شمارد: – تقویت همبستگی و کارآیی در روند تحویل کمک های فنی ضد تروریستی به نحوی که تمام کشورها بتوانند نقش خود را بدرستی ایفا کنند. – تنظیم سیستم های کمک رسانی داوطلبانه به قربانیان تروریسم و خانواده های آنان – پرداختن به مقوله تروریسم حیاتی با ایجاد یک پایگاه جامع مجزا از حوادث زیستی ، تمرکز بر بهبود نظام بهداشت و سلامت عمومی کشورها و اطمینان از سرمایه گزاری سهامداران بزرگ در فعالیت هایی غیر تروریستی – درگیر کردن جوامع مدنی ، منطقه ای و ناحیه ای در مبارزات ضد تروریستی و مشارکت با بخش خصوصی برای جلوگیری از حملات تروریستی به ویژه اهداف حساس – شناسایی روش های جدید برای مقابله با تهدیدات جدید تروریست ها در استفاده از اینترنت – مدرن کردن سیستم های جدید کنترل گمرکات و مرزها، ارتقای امنیت اسناد مسافرتی، جلوگیری از سفر تروریست ها و انتقال کالاهای غیر قانونی و تقویت همکاری ها برای ممانعت از پولشویی و سرمایه گزاری های تروریستی تشکیل سریع کمیته مبارزه با تروریسم را می توان به نوعی رویکرد تازه شکل گرفته سازمان ملل در قبال پدیده تروریسم بین المللی در طی چندین دهه و با تاکیدی خاص بر همکاری و نه اجبار قلمداد کرد. انتقادات مطرح درمورد کمیته مبارزه با تروریسم قطعنامه 1373 شورای امنیت سازمان ملل همانن بسیاری از قطعنامه های دیگر به مشکل مبارزه با تروریسم می پردازد. با این تفاوت که این قطعنامه تنها به محکوم کردن تروریسم در حد یک بیانیه سیاسی بسنده نمی کند. در این قطعنامه تمام کشورها برای اقدامات هماهنگ برای مبارزه با پدیده ای که قدرت آن برای نا امنتر کردن جهان هر روز بیشتر می شود، فراخوانده می شوند. با این وجود نقش کمیته مبارزه با تروریسم سازمان ملل در حد یک پرستار کودک تقلیل یافته و صرفا محدود به نظارت بر ارائه گزارش های کشورها در مورد وضعیت و شرایطشان در مطابقت با قطعنامه مصوب می شود.در نتیجه همچنان فرصت و موقعیت مطلوب در اختیار تروریست ها باقی می ماند تا با سرمایه گزاری، اموزش و جاه جایی در کشورها فعالیت های خود را گسترش دهند. بنابراین کشورها می توانند به سادگی موافقت خود را با قطعنامه ها اعلام کرده و از اجرای آنها به دلایل ایدئولوژیکی یا مالی و یا به دلیل حفظ منافع خود، خودداری کنند. بزرگترین مشکلی که شورای امنیت در این خصوص با آن مواجه است تاثیر مستقیم بین المللی بر اجرای قطعنامه ها می باشد. از سوی دیگر تحمیل اجرای قطعنامه ها از طریق وضع قوانین مستقیم حاکمیت کشورها را نیز می تواند زیر سوال برده و شورای امنیت را به شمشیری دو لبه تبدیل کند. موضوع دیگری که در این مورد اهمیت دارد اشاره نشدن به ساختار کمیته مبارزه با تروریسم در قطعنامه 1373 می باشد. بنابراین ریاست کمیته می تواند ساختار آن را مطابق سلیقه شخصی خود پایه ریزی کند. انتقادات مطرح درمورد کمیته مبارزه با تروریسم بین الملل ممکن است به این دلیل که فعالیت این کمیته زمان کوتاهی است که آغاز شده به شدت انتقادات موجود درباره کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل نباشد. اما در حالت کلی انتقادات مطرح در مورد این کمیته تا حدودی بیانگر این موضوع است که برای مقابله با تروریسم شاید فراتر از آنچه تاکنون این کمیته اقدام کرده کافی نبوده است. اگرچه کار کمیته مبارزه با تروریسم بسیار با ارزش است اما باید گفت این کمیته در طی سال های گذشته رویکرد غیر سختگیرانه و کم نفوذی را سرلوحه کار خود قرار داده است. دریافت نامه کشورها مبنی بر تعهد و نیاز انان بر مبارزه با تروریسم ارزنده است اما فعالیت این کمیته باید فراتر از تشخیص تعهدات کشورها در مبارزه واقعی با تروریسم باشد. اعلام اسامی کشورهایی که اقدام به همکاری نمی کنند و درخواست از شورای امنیت برای اتخاذ احکامی در این راستا می تواند گامی موثر باشد. کمیته مبارزه با تروریسم بخشی کوچک از بوروکراسی یا تشریفات اداری گسترده و اغلب ناکارآمد سازمان ملل است که شاید بتوان گفت در بیشتر موارد به جای اتخاذ تدابیر و اقدامات موثر و قاطع به نوعی کاغذ بازی های اداری در مبارزه با این پدیده مهلک اکتفا کرده است.